تئاتر نباید جای بدی باشه

دسته ها: اخبار

اما در فاصله یک هفته پیش از اجرای عمومی، اندیشه فولادوند، بازیگری که بیشتر با آثار سینمایی و فیلم هایی چون ستاره ها، سن پترزبورگ، سنگ اول و کلاشینکف و البته با دیگر فعالیت هنری اش به عنوان شاعر شناخته می شود، از حضور در تمرینات سرباز زد و باعث تعطیلی نمایش شد.

این اتفاق خیلی زود رسانه ای شد و تهیه کننده و بازیگر نمایش را رودرروی هم قرار داد و آنها با مصاحبه ها و توضیحاتشان بر آتش ماجرا افزودند. آوا فیاض، تهیه کننده نمایش، عدم تعهد فولادوند را زمینه ساز این مشکل و ضرر مالی به پروژه می داند و معتقد است در مهلت یک هفته ای به اجرا، امکان تعویض و جایگزینی بازیگر وجود ندارد و این موضوع نیاز به حداقل یک ماه تمرین دیگر دارد. او ضمنا در گفت وگو با رسانه ها بیان کرد که باوجود ثبت بندی در قرارداد فی مابین تهیه کننده و بازیگر، فولادوند حق حضور بدون اجازه در پروژه های دیگر را نداشته، ولی با این وجود او در دو اثر دیگر ـ یک فیلم سینمایی و یک سریال تلویزیونی ـ هم حضور پیدا کرد. به عبارت دیگر تهیه کننده، خستگی و بی خوابی ناشی از آن کارهای دیگر را یکی از دلایل این انصراف ناگهانی از سوی بازیگر دانست.

از آن سو فولادوند هم در پاسخ به تهیه کننده، کیفیت پایین کار، تفاوت های محسوس این اثر با نمایشنامه اولیه، بازی بد برخی از بازیگران نمایش و ناهماهنگی آنها، زمان ناکافی یک ماهه برای تمرین و رد شدن کار در بازبینی را از مهم ترین دلایل کناره گیری خود اعلام کرد. او همچنین به این نکته هم اشاره کرد که حضور او در فیلمی سینمایی به کارگردانی محمدرضا رحمانی و سریال مناسبتی ماه رمضان «تنهایی لیلا» به کارگردانی محمدحسین لطیفی، طبق قرارداد منافاتی با بازی او در نمایش «ایرلند نباید جای بدی هم باشه!» نداشت. ضمن این که حضور او منوط به قبولی کار در مرحله بازبینی اثر است و اگر کار در این نقطه رد می شد، انصراف او از پروژه طبیعی و طبق قرارداد، قانونی خواهد بود.

ادامه ماجرا به تهدیدهای ژورنالیستی تهیه کننده و بازیگر علیه یکدیگر مربوط می شود و هرکدام هم دلایل و توجیهات خود را برای ادعاهایشان دارند. تهیه کننده معتقد است فولادوند باید 40 میلیون تومان خسارت وارده از این رفتار غیرمتعهدانه را به او بپردازد و بازیگر هم متقابلا از پیگیری این غائله از طریق وکیل و دریافت قسط اول دستمزدش سخن می گوید. پس تا اینجای کار و فارغ از سرانجام این اتفاق نازیبا به این نتیجه می رسیم، ایرلندی که ما ایرانی ها قرار بود به نمایش بگذاریم، جای چندان خوبی هم نبوده!

پرده دوم: قضاوت درباره این ماجرا نه در صلاحیت ماست و نه تمایلی به دامن زدن به اتفاق رخ داده داریم. اما برخی از نکته های مطرح شده از سوی دو طرف این داستان، ما را به رهیافت های قابل تاملی می رساند و ضرورت توجه و پایبندی به اصول را گوشزد می کند. چنین کشمکشی پیش از این هم در برخی دیگر از کارهای تئاتری، تلویزیونی و سینمایی، مسبوق به سابقه بوده و خیال خامی هم خواهد بود اگر تصور کنیم آخرین آنها بوده است، اما آنچه باعث تکرار این رخدادها می شود، بی اعتنایی به قداست صحنه نمایش است.

بارها شنیده و خوانده ایم که تئاتر هنری مقدس است؛ وجه تسمیه این نشان و ویژگی هم این است که ریشه و سرچشمه این هنر را در مراسم های آیینی و مذهبی می دانند. بنابراین پیوند و قرابت تئاتر با معنویت، ناگزیر پای اخلاق و تعهد و وفاداری را به میان می کشد و براساس قانونی نانوشته همه فعالان این عرصه را مقید و ملزم به پذیرش اصولی وجدانی و اخلاقی می کند. همه می دانند که دست کم در تئاتر حرفه ای ایران، پول و کسب درآمد، سهم و جایگاه ویژه ای ندارد، پس اگر کسی قبول می کند پا به این عرصه بگذارد، شرایط مشقت بار حضور در آن را هم قبول می کند. بازیگر باید نفس لذت بردن از تئاتر و ارتباط نفس به نفس با تما شاگر و تزکیه موجود در فضای مقدس نمایش را با هیچ چیز دیگر تاخت نزند و معاوضه نکند. اگر جز این باشد، او محرمِ تئاتر نیست و بهتر است بساطش را جای دیگری پهن کند. برای همین است که بسیاری از تئاتری های اصیل، هنوز و حتی باوجود حضور در پروژه های تصویری تلویزیون و سینما، یک موی تئاتر را به هیچ مدیوم دیگری نمی دهند. پیشنهادهای وسوسه انگیز مالی برخی از فیلم و سریال ها همیشه به بازیگران تئاتر چشمک می زنند و باعث هوایی کردن آنها می شوند، به طوری که گاهی واقعا مقاومت دربرابر آنها بی فایده است. از سوی دیگر نباید همه را به یک چوب راند و باید شرایط معیشت و زندگی بازیگران را هم درنظر گرفت. اول این که هر بازیگری این حق طبیعی را دارد که برای سرنوشت و آینده شغلی اش تصمیم بگیرد و اگر لازم است، نسبت به پیشنهادات کاری و مالی مناسب و چشمگیر بی تفاوت نباشد. دوم این که مدیوم های مختلف هنرهای نمایشی همگی یک ریشه مشترک دارند و به هیچ وجه دشمن هم نیستند و حضور بازیگر در همه آنها در امتداد و راستای یکدیگر است. ولی بحث اصلی در اینجا تعهد، وجدان کاری و مسئولیت پذیری است که بازیگر تئاتر باید نهایت تلاش خود را درباره آنها به کار بگیرد و شرمنده هنر نمایش نشود. اگر بازیگری به حضور در یک نمایش ساده و بی تکلف، اعلام تعهد کرده، نباید در برابر وسوسه حضور در اثری پرزرق و برق تر تلویزیون و سینما به پایبندی اش، پشت پا بزند. می دانیم که در بسیاری از تئاترها ـ بخصوص نمایش های غیرحرفه ای و در شهرستان ها ـ اصلا قرارداد مکتوبی میان عوامل وجود ندارد و آنچه آنها را ملزم به همراهی می کند، فقط حرف و بیان شفاهی است، پس اگر هر کدام بخواهند زیر قول و قرارشان بزنند، سنگ روی سنگ تئاتر بند نمی شود.

پرده سوم: در زمان های نه چندان دور، رسم بر این بود که یک گروه نمایشی دست کم سه ماه برای روی صحنه بردن یک نمایش، به طور شبانه روزی تمرین می کردند تا مبادا اثری که روی صحنه می رود، باعث شرمندگی عوامل آن شود. حتی بسیاری از افراد ریشه دارتر تئاتر، به تعداد ماه های بیشتر از این هم برای شکل دادن به یک نمایش، اکتفا نمی کردند و تا به معنای واقعی کلمه، از مطلوبیت کار اطمینان حاصل نمی کردند، آن را روی صحنه نمی بردند. اما متاسفانه و به مرور، تعداد ماه های تمرین تئاتر تقلیل پیدا کرد و الان طوری شده که گاهی نمایشی را با تمرینی دو هفته ای روی صحنه می برند! بنابراین زمان های بسیار کم تمرین حتی یک ماهه، برای هماهنگی یک گروه، اصلا مطلوب نیست و نمی توان انتظار داشت اثری که روی صحنه می رود، معجزه کند. البته نباید از گروه های فراوان متقاضی اجرا، نبود سالن تمرین کافی، فشردگی ساعات تمرین و درگیر بودن برخی از بازیگران حرفه ای در چند کار همزمان – که خود یکی از آفت های مسلم بازیگری است ـ هم در شکل گیری این وضع نابسامان گذشت.

پرده چهارم: اما به فرض این که یک بازیگر در آخرین روزهای تمرین و در فاصله کمی پیش از اجرای عمومی، به هر دلیلی- عدم رضایت از کار، مسافرت، بیماری، اختلاف با کارگردان و تهیه کننده و خدای ناکرده مرگ ـ، عطای نمایش را به لقایش ببخشد، واقعا باید چه کرد؟ آیا باید همه چیز را سر آن بازیگر شکست و با جاروجنجال، روحیه گروه را تضعیف کرد یا زانوی غم بغل گرفت؟ جواب، یک نه قاطع است. باید با درک و هوشمندی بالا و نگاهی فهرست وار به تاریخ و چشم انداختن به پیرامون، شرایط را مدیریت کرد. مثل کاری که بازیگر و کارگردان باتجربه ای همچون پیام دهکردی انجام داد. دهکردی دقیقا در همین زمانی که «ایرلند نباید جای بدی هم باشه!»، قصد داشت نمایشی به نام «هیچ کس نبود بیدارمان کند» را روی صحنه ببرد، اما در آخرین روزهای تمرین، روزبه حصاری، یکی از بازیگران کار دچار مشکلاتی شد و در نگاهی تعاملی با کارگردان به این نتیجه رسید که بازیگر دیگری جایگزینش شود. این اتفاق افتاد و رضا مولایی در فاصله بسیار اندکی تا اجرا، به تمرینات اضافه شد تا کار بدون حاشیه روی صحنه برود. درواقع تفاوت نگاه و شیوه برخورد با یک مساله مشابه از سوی دو گروه، کاری را به ساحل آسایش رساند و اثر دیگر را با بحران و حاشیه مواجه کرد. فرض کنید اگر یک گروه، این بخت را نداشته باشد که در این فاصله زمانی، بازیگر جایگزینی پیدا کند، آیا باید شکست را پذیرفت و پرچم سفید تسلیم را بالا برد؟ جواب، باز هم یک نه قاطع است، چرا که به یاد داریم که در میانه های نمایش «شب هزارویکم» (به نویسندگی و کارگردانی بهرام بیضایی/ 1382)، حمید فرخ نژاد، بازیگر نقش ضحاک ماردوش، دچار بیماری شد و نتوانست چند شب گروه را همراهی کند، اما کارگردان باتجربه تئاتر ایران، در تصمیمی هوشمندانه، علی عمرانی، یکی دیگر از بازیگرانِ این نمایش، را به جای فرخ نژاد روی صحنه فرستاد. منتها عمرانی که به نقش فرخ نژاد تسلط نداشت و نمی توانست دیالوگ های سخت او را در مهلتی یکی دو روزه حفظ کند، با لباس شخصی و امروزی، همراه بازیگرانی با گریم ها و لباس هایی تاریخی شد و دیالوگ های مربوط به ضحاک را از روی متن نمایشنامه ای که در دست داشت، برای تماشاگران خواند. این ترفند اتفاقا مقبول افتاد و ساختارشکنی جذابی را رقم زد. آیا این الگوی خوبی برای جوان ترهای کم تجربه تر نیست تا اندکی تامل کنند و یکی از هزاران راه نرفته خود را امتحان کنند؟

پرده پنجم: بازی های ایران و ایرلند در مرحله پلی آف (حذفی) جام جهانی 2002 کره و ژاپن را به یاد دارید؟ در بازی رفت ما بازی را 2 بر صفر باختیم و شی گیون، دروازه بان ایرلند چند بار با درخشش خود مانع گلزنی علی کریمی و تیم ایران شد. این نتیجه باعث شد ما در بازی برگشت و در ورزشگاه آزادی، به آب و آتش بزنیم، اما در پایان هیچ چیز آن طور که خواستیم پیش نرفت و یحیی گل محمدی، تلخ ترین گل تاریخ فوتبال ایران را زد. یک گل برای رفتن به جام جهانی در قاره خودمان کفایت نمی کرد. فکر می کنید چرا ما نتوانستیم از آن دو بازی سربلند بیرون بیاییم؟ چون فکر کردیم ایرلند نباید جای بدی هم باشه! پس چرا ایرلندی های عزیز را اذیت و ناراحت کنیم؟! فارغ از این مثال ظاهرا بی ربط، بیشتر باید تلاش کرد تئاتر و عرصه فرهنگ و هنر ایرانی، جای بد و ناشایستی نباشد، وگرنه برد و باخت که نمک و خاصیت هر ورزشی است.

علی رستگار / گروه فرهنگ و هنر

اخبار